อุทยานแห่งชาติทองผาภูมิ

พื้นที่ทองผาภูมิ มีช้างป่าอยู่แต่ดั้งเดิมตามคำบอกเล่าของควาญชาวกะเหรี่ยง โดยช้างป่าที่อาศัยอยู่ในบริเวณอุทยานแห่งชาติทองผาภูมิ ต่อเนื่องกับอุทยานแห่งชาติไทรโยค และอุทยานแห่งชาติเขาแหลม หรือป่าตะวันตกโซนใต้ เชื่อมต่อกับป่าทะนินทะยีประเทศพม่า คาดการณ์ว่ามีจำนวนประมาณ 100-150 ตัว ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2546 ตำบลห้วยเขย่งเริ่มมีช้างป่าออกมาหากินข้าวไร่ ข้าวโพดและมันสำปะหลัง โดยช้างป่าบางกลุ่มได้ออกมาหากินตามชายป่าเป็นประจำ บริเวณลำห้วยพลู บ้านปากลำปิล๊อก และหมู่บ้านห้วยเขย่ง ซึ่งสาเหตุดังกล่าวอาจเกิดจากการปลูกพืชเชิงเดี่ยว และจากกิจกรรมของมนุษย์ที่เข้าไปรบกวนช้างป่า จากการทำงานในพื้นที่ร่วมกันของอุทยานแห่งชาติทองผาภูมิ กลุ่มภูมิรู้นิเวศและวิจัยเชิงปฏิบัติ ภาควิชาชีววิทยา มหาวิทยาลัยมหิดล มูลนิธิอนุรักษ์ป่าตะวันตก และกลุ่มอนุรักษ์ช้างป่าห้วยเขย่ง ช่วยให้พื้นที่ห้วยเขย่งมีข้อมูลพื้นฐานช้างป่า และมีการดำเนินการอย่างมีส่วนร่วมเพื่อแก้ไขปัญหา จนสามารถลดผลกระทบจากช้างป่าในพื้นที่ได้ ด้วยการทดลองจัดระบบเฝ้าระวัง การปรับปรุงแหล่งอาศัยช้างป่า และการติดตั้งสัญญาณเตือนภัยช้างป่า

อย่างไรก็ตาม แม้จะมีการเฝ้าระวัง แต่ช้างป่ามีการเรียนรู้และปรับตัวต่อการเฝ้าระวังโดยตลอด มีการปรับเปลี่ยนรูปแบบการกระจายตัวไม่อยู่ประจำในพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่ง ซึ่งวิธีการเฝ้าระวังดังกล่าวจำเป็นต้องใช้กำลังคนในครอบครัวเพื่อผลัดเปลี่ยนหมุนเวียน ด้วยสภาพเศรษฐกิจ คนวัยแรงงานในตำบลห้วยเขย่งส่วนใหญ่ได้ออกไปหารับจ้างในตัวเมืองกาญจนบุรี และกรุงเทพฯ จึงทำให้ขาดแรงงานไม่มีการผลัดเปลี่ยนหมุนเวียนเพื่อเฝ้าระวังช้างป่า

ทีมวิจัยจาก สกสว. ร่วมกับชุมชนตำบลห้วยเขย่ง มูลนิธิสืบ นาคะเสถียร อุทยานแห่งชาติทองผาภูมิ และมูลนิธิอนุรักษ์ป่าตะวันตก จึงได้ชวนคิดชวนคุยกับผู้ได้รับผลกระทบจากช้างป่าในพื้นที่ เพื่อหาแนวทางแก้ไขปัญหาช้างป่ารบกวนพืชผลทางการเกษตร โดยอยู่บนพื้นฐานของทัศนคติที่ดีต่อทั้งคนและช้าง ทีมวิจัยได้ตั้งข้อสังเกตถึงพืชท้องถิ่นในตำบลห้วยเขย่งที่ไม่ถูกช้างป่ารบกวน โดยตัวแทนชุมชนคิดว่าการอยู่ร่วมกับช้างป่าอย่างยั่งยืน ต้องอาศัยพืชเกษตรที่ไม่ดึงดูดช้างป่า และได้รับผลกระทบน้อยเมื่อช้างป่าเดินผ่าน  พืชท้องถิ่นต้องสามารถนำมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์เพื่อเพิ่มมูลค่าทางการตลาด สร้างรายได้ให้กับเกษตรกรที่ได้รับผลกระทบ ปัจจุบันทีมงานวิจัยกำลังค้นหาบันทึกพืชที่ไม่ได้รับผลกระทบจากช้างป่า ทดลองแปรรูปพืชที่ช้างป่าไม่กินเป็นผลิตภัณฑ์ และศึกษาพฤติกรรมช้างป่าออกนอกพื้นที่ไปพร้อมกัน